Category Archives: Գրականություն

ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԲԱՆԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒն

1․Թվարկի՛ր հայ մանկագիր գրողների, որոնք մշակել են հայ ժ ողովրդական բանահյուսության նմուշներ։ Ղ, Աղայան, Հովհ․ Թումանյան, Աթաբեկ Խնկոյան,Մկրտիչ Կորյուն և այլն:

2․Ժողովրդական բանահյուսության ո՞ր ժանրի ստեղծագործություններն են հիմք ծառայել Թումանյանի համար՝ գրելու իր լեգենդներն ու բալլադները:

Ավանդությունները:

3․Թվարկի՛ր Հովհ․ Թումանյանի մանակական բանաստեղծությունների մշակումներից մի քանիսը։

«Կռունկները», «Աղվեսը», «Ամպն ու սարը», «Կանանչ ախպեր», «Ուրագն ու սղոցը»:

4․Թվարկի՛ր հայ գրողների, որոնք  մշակել են «Սասնա ծռեր» էպոսը։

Հովհ․ Թումանյան, Ն․Զարյան, Ավ․Իսահակյան, Ե․Չարենց:

5․«Սասնա ծռեր» էպոսի ո՞ր ճյուղն է մշակել Հովհ․ Թումանյանը, ո՞ւմ համար է մշակել այն։

Մշակել է «Սասունցի Դավիթ» ճյուղը և մշակել է երեխաների համար:

6․«Սասնա ծռեր» էպոսի ո՞ր ճյուղն է մշակել Ավ․ Իսահակյանը։

Մշակել է «Փոքր Մհեր» ճյուղը: 7․Ո՞վ է մշակել Տորք Անգեղի մասին պատմող հայ ժողովրդական առասպելը և ինչպե՞ս է կոչվում այդ ստեղծագործությունը:

Մշակել է Ղ․Աղայանը, կոչվում է ՙ«Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ»

8․Հայ ո՞ր մանկագիր գրողներն են հայկական ժողովրդական առակներ մշակել։ Թվարկի՛ր նրանց մշակումներից մի քանիսը։

Աթաբեկ Խնկոյանը, Ավ․ Իսահակյանը, Հայրապետ Հայրապետյանը:

9․Հայ ո՞ր մանկագիր գրողներն են հայկական ժողովրդական հեքիաթներ մշակել։ Թվարկի՛ր նրանց ստեղծագործություններից մի քանիսը։

Ղ․ Աղայան, Հովհ․ Թումանյան, Ավ. Իսահակյան:

«Ծիտը», «Կիկոսի մահը», «Անահիտ», «Արեգնազան», «Զանգի-Զրանգի», «Օձամանուկ»:

10․Հայ ժողովրդական բանահյուսական նմուշների մշակումները ինչպիսի՞ ազդեցություն են ունեցել հայ գրականության, հայ գրական լեզվի զարգացման վրա։

Հայ ժողովրդական բանահյուսությունը ինքնուրույն ճանապարհով, բանավոր զարգացել և հասել է մինչև մեր օրեր: Այն մեծ ազդեցություն է թողել գեղարվեստական գրականության վրա: Իր առանձին ժանրերով զարգացել և երանգավորել է գրականության ոգին ու արտահայտչական միջոցները: Ժողովրդական բարբառային խոսքը հայ գրականությանը կենդանություն է տվել, ավելի պարզ, մատչելի ու հյութեղ դարձրել:

Ղազարոս աղայան Ծույլ տղա

Թորոսի տղան մի ծույլ տղա էր, ոչ գիր էր սովորում և ոչ մի արհեստ։

  • Ի՞նչ արհեստ սովրիմ, — փնթփնթում էր նա,- կլեկչությունը շատ լավ արհեստ է, բայց
    բոբիկ ոտքով ամանում կանգնել, արագ պտտել. այդ այնքան հեշտ չէ: Ավելի հեշտ է
    փուքսի փչելը, բայց այդ իմ ձեռքում երկար չեն թողնիլ: Վարպետ էլ դառնամ, ի՞նչ եմ
    անելու. պետք է մատներով փոքր – ինչ բամբակով տաք — տաք պղնձին նաշադիր քսեմ,
    ձեռքերս այրե՞մ: Չէ, այդ իմ բանը չէ:
  • Դարբնի մոտ կերթամ, այնտեղ էլ փուքս կա, ձմեռն էլ տաք է. բայց մեծ ուժ պետք է այդ
    գործի համար: Ահագին մուրճով երկաթը ծեծել, որ նա տափակի, ես այդ չեմ անի, ինչ
    կուզի լինի:
  • Նալբանդը լավ է, մեխի ծայր սրել և պայտեր շտկել, այդ շատ դժվար չէ. բայց մեկ ամեհի
    ձիու ոտք բռնել, ծնկանը դնել, երկյուղալի է. ձիու աքացին իմ ընկերների ապտակից թունդ
    է: Չէ, իմ կարծիքով այդ իմ բանը չէ:
  • Դերձակությունը մաքուր արհեստ է, լավ միտս ընկավ: Բայց ի՞նչ եմ ասում, ամբողջ
    օրերով ծալպատակ նստել, գլուխը քաշ գցած ՝կարել ու կարել, ոչ խաղալ կըլնի և ոչ
    վազվզել: Չէ´, այդ էլ բան չէ:
  • Ինչո՞ւ չգնամ որմնադիր դառնամ, բարձր պատերի ծայրերին կանգնեմ, այնտեղից
    կանչեմ — «Քար ու կի´ր տվե˜ք, ցե´խ ուղարկեցե˜ք, աղյո´ւս ձգեցե˜ք»: Այսպես կգոռամ և
    կհրամայեմ, որ աշխարհք տեսնի, թե ես վարպետ եմ, գործս լավ գիտեմ: Բայց վայ թե
    հանկարծ այդ բարձր տեղից ոտքս սլկըհի և թրմփալով ներքև գլորվեմ, հոգիս ավանդե՞մ:
    Չէ, այդ հեշտ գործ չէ, և ոչ իմ բանն է:
  • Երևի չկա մի այնպես արհեստ, որ ես հավանեմ, գնամ սովորեմ: Թե դյուրգյար դառնամ,
    ոտքս կկտրեմ. կոշկակար դառնամ, ձեռքս կծակեմ, ոսկերիչ դառնամ, մատներս կայրեմ,
    թե բրուտ դառնամ, ցեխ պիտի կոխ տամ, վարժարան գնամ, գիր պիտի սովրիմ: Չէ, իմ
    կարծիքով ամենից լավն է, ամենից հեշտը ոչինչ չշինել, ոչինչ չսովրել:
    1882

«Գրադարանային գործ» մասնագիտության ամփոփիչ առաջադրանք

Հայ ժողովրդական բանահյուսություն

1․ Ընդգծի՛ր ճիշտ պատասխանը․

բանահյուսությունը այս կամ այն ժողովրդի ստեղծած բանավոր ստեղծագործության ամբողջությունն է

բանահյուսությունը այս կամ այն ժողովրդի տաղանդավոր անհատի կամ հեղինակի առանձին ստեղծագործություն է։

2․Առանձնացրո՛ւ ժողովրդական բանահյուսությանը բնորոշ առանձնահատկությունները․

  • ստեղծվել են դարերի, հազարամյակների ընթացքում
  • փոխանցվել են բանավոր ճանապարհով
  • պահպանվել են դրանք ստեղծող հեղինակների անունները
  • կոլեկտիվ ստեղծագործությունների արդյունք են
  • բանահյուսական ստեղծագործությունները տարբերակներ չունեն
  • դրանցում արտացոլված են ժողովրդի պատմության կարևոր դրվագները, պատկերացումները բնության ու հասարակական կյանքի մասին, ժողովրդական իմաստնությունը։
Continue reading «Գրադարանային գործ» մասնագիտության ամփոփիչ առաջադրանք

Հարսանեկան երգեր

Քնարական բանահյուսությունը բանաստեղծական–տաղաչափական համակարգով բաժանվում է երկու հիմնական տիպի՝ հայրենների և խաղիկների։

Քնարական բանահյուսությունը իր բնույթով, կիրառությամբ ու թեմատիկայով ևս բաժանվում է մի քանի տեսակի՝ գեղջկական աշխատանքային երգեր, պանդխտության երգեր, հարսանեկան երգեր, օրորոցային-մանկական երգեր և ալյն։ Սրանք դասվում են կենցաղային-քնարական երգերի շարքը։

Հարսանեկան երգերը գովերգեր են՝ նվիրրված հարսին ու փեսային, որոնք հագեցած են և վիպական և դրամատիկ տարրերով, ունեն երգային կայուն կառուցվածք և կրկնություններ։ Հարսանեկան երգերում փեսան թագավոր է, հարսը՝ թագուհի։

Continue reading Հարսանեկան երգեր

Ժողովրդական քնարական երգեր. օրորոցայիններ և մանակական խաղերգեր

Օրորոցային երգերը ժողովրդական ստեղծագործության քնարական երգատեսակ են, որոնք կոչվել են նաև հարյուր, լուրիկ, ճոր-ճոր, դանդան, նեննի, նանար։ Օրորոցային երգերում գերիշխող մոտիվները (մանկանն ուղղված գովք, բարեմաղթություն և այլն) հաճախ զուգորդվել են երգող մոր անձնական ապրումն արտացոլող մոտիվներով։ Արտահայտելով ժողովրդի սոցիալ-պատմական կյանքի տարբեր կողմեր ու իրողություններ, ընտանեկան–կենցաղային հարաբերություններ, զանազան հավատալիքներ ու պատկերացումներ՝ օրորոցային երգերն ունեն  պատմաճանաչողական արժեք։ Հայ ժողովրդական օրորների առավել զարգացած նմուշներն իրենց բանաստեղծական-երաժշտության ձևով ու բովանդակությամբ լիովին կազմավորված երգեր են և կազմում են ազգային ավանդական քնարական երգարվեստի մի նշանակալից ժանրը։

Օրորոցային երգը պատկանում է հայ ժողովրդական ավանդական երգային ժառանգության հնագույն և ամենակենսունակ ժանրերի թվին։ Մեր բազմադարյա պատմության ընթացքում ամենուրեք, որտեղ եղել է ծնունդ և օրորոց, միշտ հնչել է օրորոցային երգը, որով հայ կինն իր սիրասուն մանկան գովքն է արել, արտահայտել իր անսահման սերն ու գորովը։

Օրորոցային երգի միջոցով է ստեղծվել ու ամրապնդվել հոգևոր կապը մոր և մանկան միջև։ Օրորոցային երգով են սկզբնավորվել երեխայի գեղարվեստական ընկալումները, որոնք հետագայում ձևավորելու էին նրա հոգեկան կերտվածքը։ Մորից լսած օրորով էր մանուկը հաղորդակից դառնում իր հարազատ հայ երգին։ Այսօր էլ օրորոցային երգը չի կորցրել իր կարևոր նշանակությունը, ուստի և անհրաժեշտ ենք համարում օգնել երիտասարդ մայրերին կենցաղ վերադարձնելու մեր հիասքանչ օրորները, որոնք բացի իրենց կիրառական գործառույթից ունեն նաև գեղարվեստական բարձր արժեք։

Օրորոցային երգեր

Նենի ըսիմ, քնցնիմ որդի, նենի՜, նենի՜, նենի՜, նենի՜,

Անուշ քընեն թռցնիմ որդի, նենի՜, նենի՜, նենի՜:

Դնիմ զավակս օրոր անեմ

Որդի, օրո՜ր, օրո՜ր, օրո՜ր, օրո՜ր…

Պագնիմ անուշ բերանը, Որդի, օրո՜ր, օրո՜ր, օրո՜ր…

Օրոր ըսիմ, շորոր լսիմ, վլենաս,
Դու պստիկ իս բարով մեծանաս, հարս դառնաս:
Օրորալեն, շորորոլեն Վան գացինք,
Ախպորս համար մի խորոտիկ հարս բերինք
Օրորալեն, շորորոլեն գացինք Ղարս,
Ախպորս համար բերինք շատ խորոտիկ հարս:
Օրորալեն շորորալեն գացինք Մուշ,
Ախպորս համար բերեցինք հարս շատ անուշ:

Րուրի կենեմ գրկանոցին,
Անդրանիկի քաջ զինվորին,
Օրորի, շի՜շ, օրորի շի՜շ,
Իմ մեկ ու ճար օրո՜ր, օրո՜ր…
Օրորի, շի՜շ, օրորի, շի՜շ,
Իմ անուշ գառ, օրո՜ր, օրո՜ր…

Ընթերցանության և ունկնդրության  նյութեր

Ունկնդրիր օրորոցայիններ այս հղումով: 

Հասմիկ Հարությունյան — օրորոցայիններ

Հին հայկական օրորոցն ու օրորոցայինները

Շարադրիր մտքերդ ժողովրդական բանահյուսության քնարական այս ժանրի  երգերի մասին: Posted in Գրադարանային գործԳրականություն

Բարեկենդանի տոն

Բարեկենդան նշանակում է բարի կենդանություն: Այն ուրախության ու զվարճանքի օր է, հիշեցնում է Ադամի և Եվայի դրախտային կյանքը, երբ նրանք ապրում էին վայելքի ու անհոգության մեջ:
Նախկինում դրանք հեթանոսական տոնախմբությունների օրեր էին, կատարվում էին փետրվարին կամ մարտի սկզբին: Տոնը հավանաբար կապ ուներ գարնան սկսվելու հետ: Եվ պատահական չէին զվարճությունները, որոնք արթնացող բնությանն ուրախ դիմավորելու, մարդկանց վերակենդանացնելու խորհուրդ ունեին: Մարդիկ մաղթում էին միմյանց բարի կենդանություն:

Հետագայում քրիստոնեությունը հարմարեցրեց իրեն և դարձրեց Մեծ Պահքի նախորդող շաբաթվա տոն, որը նշվում էր կերուխումով, մասսայական խաղերով, մրցումներով, թատերախաղերով, պարերով և այլն: Այն տևում էր երկու շաբաթ՝ անմիջականորեն հաջորդելով Ս. Սարգսի տոնինն և ավարտվելով Մեծ Պասով: Մեծ Պահքին նախորդող կիրակին Բուն Բարեկենդանի օրն էր: Պահքի կարևոր լինելը մարդկանց ցույց է տվել Քրիստոս: Նա անապատում 40 օր է անցկացրել: Մարդիկ Հիսուս Քրիստոսի օրինակով են պահում Մեծ Պահքը: Մեծ Պահքի 40 օրերին գումարվել են նաև Զատիկին նախորդող 9 օրերը, և այն տևում է 49 օր: Մեծ Պահքն ավարտվում է Զատիկի` Հիսուս Քրիստոսի Հարության տոնով:

Continue reading Բարեկենդանի տոն

Աշխատանքնային երգեր

Աշխատանքային երգերը աշխատանքի գործընթացում ստեղծված և նրան ուղեկցող ժողովրդական երգեր են։ Հայ ժողովրդական աշխատանքային երգերից տարածված են եղել հորովելները, երկրագործի (կամ շինականի), սերմնացանի (երգ–աղոթքներ), հնձի, սայլի, քաղհանի, կալի, ճախարակի, խնոցու, սանդի և այլ երգերը։ Աշխատանքային երգերում փորձ է արվում արտահայտել շինականի և արհեստավորի սոցիալական վիճակը։ Դրանց մեջ շինականն իր հոգսերն է կիսում գութանի, արորի ու եզան, իսկ գեղջկուհին՝ ճախարակի, խնոցու, իլիկի, սանդի և այլ գործիքների հետ։ Աշխատանքային երգերին հատուկ մոտիվներ կան նաև սիրո, հարսանեկան, վիճակի երգ–խաղիկներում, ինչպես և հայրեններում։ Հայկական աշխատանքային երգերից շատերը գալիս են խոր հնուց և պարունակում են հմայական աղոթքի երանգներ։ Խորհրդային շրջանում հայկական աշխատանքային երգերում երևան եկան կոլտնտեսային գյուղը, կոլեկտիվ աշխատանքը, տրակտորն ու կոմբայնը գովերգող մոտիվներ։

Continue reading Աշխատանքնային երգեր

Պանդխտության երգերը՝ որպես բանահյուսական քնարական ստեղծագործություն

Քնարական բանահյուսությունը իր բնույթով, կիրառությամբ ու թեմատիկայով բաժանվում է մի քանի տեսակի` գեղջկական, պանդխտության, զինվորական, օրորոցային և մանկական երգերի: Պանդխտության երգերն առնչվում են հայ ազգային-սոցիալիստական կյանքին բնորոշ երևույթներից մեկի՝ պանդխտության հետ: Այս երգերը մեզնում  սկսել են ձևավորվել դեռ վաղ միջնադարից:

Այդ երգերին բնորոշ են օտարություն մեկնողի և նրա հարազատների հրաժեշտի, պանդուխտի կարոտի, տառապանքի, հիվանդության, մահվան , հայրենիքում հարազատների սպասումների, ինչպես նաև պանդուխտի վերադարձի ու դրա հետ կապված ուրախ ապրումների մոտիվները: Պանդխտության երգերը գեղարվեստական կատարելիության հասած երգեր են:  Դրանց մեծագույն մասը երգվում են:

Continue reading Պանդխտության երգերը՝ որպես բանահյուսական քնարական ստեղծագործություն

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՌԱԾ-ԱՍԱՑՎԱԾՔՆԵՐԸ՝ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ

Առած-ասացվածքները ուղիղ և փոխաբերական իմաստ ունեցող պատկերավոր  ասույթներ  ու դատողություններ են, որոնցում  կյանքի յուրաքանչյուր երևույթ բնութագրվում է  հակիրճ, սրամտորեն և կատարյալ ամբողջականությամբ: Ինչպես ժողովրդական բանարվեստի մյուս ձևերը, առած-ասացվածքները ևս առաջացել են խոր հնադարում և հասարակական կյանքի զարգացմանը զուգընթաց արտացոլել ժողովրդի դարավոր կենսափորձը,  պատկերացումներն ու բարոյախոսությունը,  տարբեր դարաշրջաններում ժողովրդի կյանքում տեղ գտած սոցիալական անհավասարությունները, ապագայի հանդեպ լավատեսությունն ու ձգտումները:

Առած-ասացվածքները մաթեմատիկական ճշգրտություն, կուռ տրամաբանություն  ունեցող խոսքային  բանաձևումներ են, որոնցում խտացված են ամեն առարկայականի հանդեպ ժողովրդի  ունեցած պատկերացումները: Նրանց մեջ բառերը քիչ են, իսկ մտքերը՝ շատ ու խորիմաստ:

Շատ լայն են հայկական առած-ասացվածքների թեմաները, բովանդակային ընդգրկումը: Թե՛ բնությունը՝  իր տարրերով, երևույթներով, կենդանական ու բուսական աշխարհով և թե՛ մարդկային կյանքն ու կենցաղը՝ իր առարակայական  դրսևորումներով անսպառ աղբյուր են եղել հայ մարդու մտքի ու երևակայության համար:  Դրանով է հավանաբար պայամանավորված այն փաստը, որ  հայկական առած-ասացվածքներն  առանձնանում են իրենց ձևի և բովանդակության ինքնատիպությամբ:  Սույն հոդվածի շրջանակում նպատակ ունենք քննելու հայկական առած-ասացվածքների կառուցվածքային մի քանի առանձնահատկություններ:

Մեր առած-ասացվածքների պոետիկային բնորոշ հատկանիշներից մեկը նրանց  սեղմությունն ու հակիրճությունն է, պարզությունն ու դիպուկությունը:  Ամենախորիմաստ  ու ընդարձակ մտքերն անգամ  արտահայտվում են մի քանի բառով, հակիրճ  ու  պարզ: Այսպես օրինակ՝

Մի ձեռը ծափ չի տա:

Ղարիբի  ուշքը միշտ ետևն ա:

Փետի ցեցը իրանից կըլի:

Թանկից էժանը չկա:

Ո՛չ մարդանման, ո՛չ մարդահավան:

Ուտող ուրացող:

Ծռուն դատավոր չեն էնե:

Ձմեռվան ծաղիկը կրակն է։

Հայկական առած-ասացվածքների  մի ստվար խումբ իր կառուցվածքով երկանդամ   ստեղծագործություն է:  Այդ անդամներն առանձին, ինքնուրույն  միտք ու միավոր են, հաճախ՝ իրար հակադիր միավորներ, բայց փոխադարձաբար կապված են իրար և լրացնում են միմյանց:  Սովորաբար դրանք  բարդ համադասական  կառույցներ են՝  կազմված քերականորեն իրար համազոր, հավասար նախադասություններից, որոնցում առանձնահատուկ տեղ ունեն ոչ միայն բառային կրկնություններն ու հականիշները, այլև գործողության հակադրությունը: Ահա դրանցից մի քանիսը՝

Continue reading ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՌԱԾ-ԱՍԱՑՎԱԾՔՆԵՐԸ՝ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ

ԱՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆԸ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԲԱՆԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅԱՆ ԺԱՆՐ

Ավանդությունը ժողովրդական բանավոր արձակի տեսակներից է:  Ավանդությունները կարճ, արձակ, տեղեկատու բնույթի զրույցներ ու հուշապատումներ են՝ տեղային նշանակություն ունեցող դեպքերի ու դեմքերի, բնական ու մշակութային առարկաների, երևույթների մասին, իրական կամ հրաշապատում բովանդակությամբ։ Բնույթով լինում են իրերի ու երևույթների ծագումը պատճառաբանող, անունները ստուգաբանող կամ Էլ պատմական անձանց որևէ արարք վիպող զրույցներ։

Ըստ այդմ ավանդությունները լինում են ստուգաբանական, բացատրական և վարքաբանական։ Տալիս են աշխարհագրական, պատմական, կենցաղային, կրոնական և այլ տեղեկություններ ու գիտելիքներ։ Լայն տարածում են գտել Նոյի տապանի, ՊրոմեթևսիԱլեքսանդր Մակեդոնացու, Լոխման հեքիմի, դոկտոր Ֆաուստի մասին ավանդությունները։ Հայ ժողովուրդը ևս ստեղծել է ազգային ավանդություններ ու ավանդական զրույցներ։ Դրանք արտացոլում են մեր ժողովրդի հնամենի հավատալիքները, հասարակական կյանքն ու կենցաղը, պատմական բախտորոշ իրադարձությունները։ Հայտնի են ՄհերիՄեսրոպ ՄաշտոցիՎարդան Մամիկոնյանիզորավար Անդրանիկի մասին ավանդությունները։ Կան նաև բազմաթիվ ավանդություններ՝ Հայկական լեռնաշխարհի տարբեր բնակավայրերի, պատմական հուշարձանների, աշխարհագրական տեղանունների մասին:

Continue reading ԱՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆԸ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԲԱՆԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅԱՆ ԺԱՆՐ