Առած-ասացվածքները ուղիղ և փոխաբերական իմաստ ունեցող պատկերավոր ասույթներ ու դատողություններ են, որոնցում կյանքի յուրաքանչյուր երևույթ բնութագրվում է հակիրճ, սրամտորեն և կատարյալ ամբողջականությամբ: Ինչպես ժողովրդական բանարվեստի մյուս ձևերը, առած-ասացվածքները ևս առաջացել են խոր հնադարում և հասարակական կյանքի զարգացմանը զուգընթաց արտացոլել ժողովրդի դարավոր կենսափորձը, պատկերացումներն ու բարոյախոսությունը, տարբեր դարաշրջաններում ժողովրդի կյանքում տեղ գտած սոցիալական անհավասարությունները, ապագայի հանդեպ լավատեսությունն ու ձգտումները:
Առած-ասացվածքները մաթեմատիկական ճշգրտություն, կուռ տրամաբանություն ունեցող խոսքային բանաձևումներ են, որոնցում խտացված են ամեն առարկայականի հանդեպ ժողովրդի ունեցած պատկերացումները: Նրանց մեջ բառերը քիչ են, իսկ մտքերը՝ շատ ու խորիմաստ:
Շատ լայն են հայկական առած-ասացվածքների թեմաները, բովանդակային ընդգրկումը: Թե՛ բնությունը՝ իր տարրերով, երևույթներով, կենդանական ու բուսական աշխարհով և թե՛ մարդկային կյանքն ու կենցաղը՝ իր առարակայական դրսևորումներով անսպառ աղբյուր են եղել հայ մարդու մտքի ու երևակայության համար: Դրանով է հավանաբար պայամանավորված այն փաստը, որ հայկական առած-ասացվածքներն առանձնանում են իրենց ձևի և բովանդակության ինքնատիպությամբ: Սույն հոդվածի շրջանակում նպատակ ունենք քննելու հայկական առած-ասացվածքների կառուցվածքային մի քանի առանձնահատկություններ:
Մեր առած-ասացվածքների պոետիկային բնորոշ հատկանիշներից մեկը նրանց սեղմությունն ու հակիրճությունն է, պարզությունն ու դիպուկությունը: Ամենախորիմաստ ու ընդարձակ մտքերն անգամ արտահայտվում են մի քանի բառով, հակիրճ ու պարզ: Այսպես օրինակ՝
Մի ձեռը ծափ չի տա:
Ղարիբի ուշքը միշտ ետևն ա:
Փետի ցեցը իրանից կըլի:
Թանկից էժանը չկա:
Ո՛չ մարդանման, ո՛չ մարդահավան:
Ուտող ուրացող:
Ծռուն դատավոր չեն էնե:
Ձմեռվան ծաղիկը կրակն է։
Հայկական առած-ասացվածքների մի ստվար խումբ իր կառուցվածքով երկանդամ ստեղծագործություն է: Այդ անդամներն առանձին, ինքնուրույն միտք ու միավոր են, հաճախ՝ իրար հակադիր միավորներ, բայց փոխադարձաբար կապված են իրար և լրացնում են միմյանց: Սովորաբար դրանք բարդ համադասական կառույցներ են՝ կազմված քերականորեն իրար համազոր, հավասար նախադասություններից, որոնցում առանձնահատուկ տեղ ունեն ոչ միայն բառային կրկնություններն ու հականիշները, այլև գործողության հակադրությունը: Ահա դրանցից մի քանիսը՝
Continue reading ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՌԱԾ-ԱՍԱՑՎԱԾՔՆԵՐԸ՝ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ →